Neurotyczność – czyli życie w emocjonalnej nierównowadze
Neurotyczność to jeden z pięciu podstawowych wymiarów osobowości w ujęciu modelu ,,Wielkiej Piątki” Costy i McCrae. Razem z ekstrawersją mają one status cech temperamentalnych, charakteryzujących naszą sferę emocjonalną, o wyraźnych korzeniach biologicznych i genetycznych. Neurotyczność najlepiej odzwierciedlają dwie możliwe skrajności – emocjonalne przystosowanie vs emocjonalne niezrównoważenie. Wysoka neurotyczność zdecydowanie nie sprzyja przystosowaniu – wiąże się z nią podatność na doświadczanie negatywnych emocji, skłonność do irracjonalnych pomysłów, słaba kontrola nad popędami i impulsami oraz trudności w zmaganiu się ze stresem. Z kolei niska neurotyczność objawia się zdecydowanie większą emocjonalną stabilnością, ogólnym spokojem i zrelaksowaniem, czy naturalnie lepszym radzeniem sobie ze stresem i napięciem. Zgodnie z teorią ,,Wielkiej Piątki”, neurotyczność składa się z następujących składników, odzwierciedlających jej charakterystykę w sytuacji jej wysokiego oraz niskiego natężenia:
Funkcjonowanie osób z wysoką neurotycznością
Najczęściej osoby neurotyczne skarżą się na złe samopoczucie oraz zły stan fizyczny oraz psychiczny – mają one bowiem naturalną skłonność do wyolbrzymiania problemów oraz drobnych dolegliwości cielesnych. Z drugiej strony, osoby z niską neurotycznością mają tendencję do negowania jakichkolwiek problemów zdrowotnych.
Z uwagi na fakt, iż jedną ze składowych neurotyczności jest impulsywność, osoby z wysoką wartością tej cechy częściej stają się uzależnione od używek. Przykładowo, nie dość, że osoby neurotyczne częściej zostają palaczami, to jeszcze trudniej (niż osobom z niską neurotycznością) rzucić im palenie.
Jeżeli chodzi o możliwe mechanizmy obronne i sposoby radzenia sobie, u osób neurotycznych występuje skłonność do regresji, braku umiejętności podejmowania decyzji, czy też do częstego uciekania w fantazję, wrogość i obwinianie samego siebie. Są one również mniej efektywne jeżeli chodzi o wykorzystanie czasu (dużo czasu zajmuje im zamartwianie się, uporanie się z własnymi emocjami), ponadto cechuje je większe zaabsorbowanie wymaganiami danej roli, społecznej lub zawodowej.
Ogólne zwiększenie ilości negatywnych emocji, lęków i wątpliwości rzutuje także na ich powodzenie zawodowe – bardzo często osoby ze zwiększoną neurotycznością mają problemy z odczuwaniem radości i satysfakcji z wykonywanej pracy. Doświadczają one również większego stresu związanego z wymaganiami pracy, a ich naturalnie zwiększona reaktywność na negatywne bodźce (ciężej znoszą porażki) wiąże się z emocjonalnym wyczerpaniem, depersonalizacją, wypaleniem zawodowym i poczuciem braku osiągnięć
Skrajnie wysoka neurotyczność często leży także u podłoża wielu zaburzeń psychicznych. Przykładowo, zaburzenie typu borderline wykazuje silne związki z wszystkimi składnikami neurotyczności. Inne zaburzenia, wykazujące powiązania z neurotyzmem, to zaburzenia paranoiczne, unikowe oraz zależne.
Osobowość stresowa, czyli osobowość typu D
Osobowością D określa się pewien szczególny rys osobowościowy, na który w głównej mierze składają się dwa wymiary, czy też stałe cechy: negatywna emocjonalność oraz hamowanie społeczne. Osoby takie z jednej strony wykazują skłonność do przeżywania silnego lęku, gniewu, irytacji, czy wrogości, z drugiej strony jednak – nieustannie powstrzymują się przed wyrażaniem tych emocji, przede wszystkim z obawy przed dezaprobatą społeczną i odrzuceniem przez innych ludzi. Jak wynika z badań, obie te cechy wysoko korelują z neurotycznością i introwersją, przyjmuje się więc, iż osobowość typu D jest odpowiednikiem neurotycznej introwersji.
Osoby z osobowością typu D charakteryzują się obniżonym samopoczuciem, zaniżonym poczuciem własnej wartości czy pesymistycznym spojrzeniem na świat. Często odczuwają wewnętrzne napięcie, a przez niską skłonność do dzielenia się swoimi emocjami i nieumiejętność korzystania ze wsparcia społecznego, osoby takie częściej niż inne chorują na depresję, a także mają niskie poczucie jakości i satysfakcji ze swojego życia. Co bardzo istotne, osobowość typu D traktuje się jako czynnik ryzyka chorób układu krążenia. Przeprowadzone na ten temat badania wskazują, że ludzie z osobowością typu D są 4-krotnie bardziej narażeni na ryzyko zachorowania na chorobę niedokrwienną serca niż osoby nie wykazujące cech osobowości typu D. Stanowią oni również ponad 70% przypadków śmierci z powodów kardiologicznych.