Style poznawcze, czyli o tym, jak postrzegamy, myślimy i działamy

Style, jako pewna ogólna charakterystyka ludzkich zachowań, odnoszą się do sposobu, czy też formy, w jakiej dana jednostka się zachowuje w jakiejś określonej sferze – odpowiadają więc na pytanie ,,jak?”. W tym przypadku, jeśli mowa jest o stylach poznawczych, odnoszą się one do sposobu, w jaki przebiegają procesy poznawcze jakiejś osoby, a więc jej spostrzeganie, uwaga, decyzje i końcowo, zachowania i sposobu funkcjonowania i radzenia sobie z problemami. Style te ujmują w sposób holistyczny w zasadzie całą osobowość człowieka, wykazując się du żą stałością i spójnością czasową. Na przykładzie trzech ujęć teoretycznych, spróbujemy przyjrzeć się bliżej stylom poznawczym – być może uda ci się określić, który z nich najlepiej opisuje Twój własny sposób zachowania?

Zależność vs niezależność od pola

 Herman Witkin sformułował swoją koncepcję stylów poznawczych w paradygmacie Gestalt, a więc psychologii postaci. W swojej teorii zakładał on, iż człowiek, oceniając własną sytuację w przestrzeni, bierze pod uwagę bodźce pochodzące zarówno z otoczenia, jak i sygnały z własnego ciała. Wyróżnił on dwa bieguny, z których każdy pełni odmienną rolę adaptacyjną zależnie od okoliczności, z uwagi na co nie da się określić, który z nich jest lepszy bądź gorszy.

• Zależność od pola – w tym stylu percepcja jest silnie zdominowana przez przeważające pole. Witkin określił go mianem stylu globalnego, w którym osoba wykazuje tendencję do całościowego postrzegania, w którym elementy są niejako stopione ze sobą. Ze stylem tym wiąże się szereg pobocznych charakterystyk, takich jak lepsze zapamiętywanie twarzy, opieranie się na informacjach zewnętrznych, silniejszy konformizm, lecz równocześnie – lepiej wykształcone umiejętności interpersonalne.
• Niezależność od pola – postrzeganie osoby jest niezależne od gotowej organizacji pola, doświadcza ona szczegółów jako mniej lub bardziej oddzielonych, indywidualnych, niezależnych od całości, którym to nadaje ona swoją własną strukturę. Styl ten określony jest mianem stylu analitycznego, a osoby prezentujące ów sposób percepcji wykazują się ponadto skłonnościami do burzenia zastanego porządku, wyższymi zdolnościami wzrokowo-przestrzennymi, silniejszymi tendencjami przywódczymi, nonkonformizmem i asertywnością.

 Impulsywność vs refleksyjność

 Jerome Kagan, znany badacz temperamentu (stworzył pojęcia temperamentu zahamowanego i niezahamowanego), dostrzegł różnice, jakie występują pomiędzy ludźmi w szybkości i sposobie rozwiązywania problemów. Na tej podstawie wyróżnił on dwa typy stylów poznawczych:

• Impulsywność wyraża się tendencją do szybkiego udzielania odpowiedzi, kosztem popełniania potencjalnie wielu błędów. Wiąże się z nią swego rodzaju beztroska i zadowalanie się pierwszym lepszym rozwiązaniem, przy równoczesnym wysokim stopniu tolerancji ryzyka poznawczego. Osoby o impulsywnym stylu poznawczym rozwiązują problemy w sposób bardziej chaotyczny i intuicyjny, aniżeli uporządkowany, przez co preferują bardziej twórcze zadania dywergencyjne, wymagającej pośpiechu i szybkich decyzji. Przyczyn owego stylu Kagan poszukiwał w różnicach w odczuwanym lęku – u osób impulsywnych, lęk i napięcie wzmagają tendencję do ucieczki przed zadaniem, stąd ich szybkie reakcje.

• Refleksyjność w rozwiązywaniu problemów wyraża się tendencją do długiego namyślania się, staranności i popełniania stosunkowo niewielu błędów. Osoby refleksyjne przejawiają zdecydowanie mniej lęku niż osoby impulsywne, dzięki czemu mogą pozwolić sobie na spokój i namysł. Ponadto, u osób refleksyjnych obserwuje się skłonność do kontroli, nastawienie na poprawność rozwiązania, strategie bardziej systematyczne i ananlityczne, przy równoczesnym odraczaniu gratyfikacji. Z tego względu refleksyjność sprzyja zadaniom konwergencyjnym, wymagającym staranności, cierpliwości, analizy szczegółów i dużej systematyczności.

 Style myślenia

 Sternbergowskie style myślenia dotyczą preferowanych sposobów dysponowania zasobami poznawczymi. Dokonując poniższego podziału, kierował się różnego rodzaju kryteriami: funkcjami, formami, poziomem, zasięgiem i skłonnościami. Z najważniejszych stylów myślenia opracowanych przez Sternberga, można wyróżnić:

• Styl legislacyjny – opisuje osoby twórcze, niezależne, myślące w sposób ustalony przez siebie, preferujące zadania o nieustalonej z góry strukturze (tak, by mogły stworzyć ją samodzielnie)
• Styl wykonawczy – osoby o tym stylu preferują zadania o już gotowej strukturze, lubią kierować się i wypełniać już ustalone normy i zasady postępowania
• Styl monarchiczny – osoby koncentrują się wyłącznie na jednym celu, bez przełączania się pomiędzy różnymi zadaniami
• Styl hierarchiczny – osoby realizują kilka celów na raz, różnicując stopień ich ważności, lub też nie (wtedy mówimy o stylu oligarchicznym)
• Styl lokalny – wyrażający się preferencją do wykonywania zadań szczegółowych, detalicznych, wymagających precyzji
• Styl globalny – nastawiony na działania abstrakcyjne i problemy o dużym stopniu ogólności
• Styl wewnętrzny – preferencja pracy w samotności, bez udziału innych
• Styl zewnętrzny – tendencja do wybierania zadań kolektywnych, wymagających współpracy i przebywania z ludźmi