Poczucie koherencji – czy świat jest dla mnie spójny, zrozumiały i sensowny ?

Koherencja to rdzenny, najważniejszy termin w salutogenetycznej koncepcji zdrowia Aarona Antonovsky’ego. Autor definiuje owe pojęcie jako ,,globalną orientację człowieka wyrażającą stopień, w jakim człowiek ten ma dominujące, trwałe, choć dynamiczne poczucie pewności, że:

1) bodźce napływające w ciągu życia ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego mają charakter ustrukturalizowany, przewidywalny i wytłumaczalny,

2) ma dostęp do środków, które mu pozwolą sprostać wymaganiom, jakie stawiają te bodźce,

3) wymagania te są dla niego wyzwaniem wartym wysiłku i zaangażowania”;

Według Antonovsky’ego, koherencja jest kluczowym składnikiem naszego zdrowia, jak również jednym z istotnych czynników przyczyniających się do szybszego procesu zdrowienia, np. z powodu zaburzeń psychicznych.

Gdybyśmy mieli tę definicję uprościć, to koherencja sprowadza się do naszego wewnętrznego, trwałego przekonania, które determinuje to, jak postrzegamy i radzimy sobie ze światem i jego wyzwaniami.

            Wgryzając się w temat koherencji, możemy się dowiedzieć, iż dzieli się ona na trzy, współwystępujące ze sobą elementy, a są nimi: poczucie zrozumiałości, poczucie zaradności i poczucie sensowności.

            Poczucie zrozumiałości, mające w głównej mierze charakter poznawczy, a więc dotyczący naszego zrozumienia, postrzegania napływających do nas bodźców jako ,,sensownych poznawczo”. Co to tak właściwie oznacza? Człowiek o silnym poczuciu zrozumiałości postrzega zdarzenia ze swojego życia jako uporządkowane, spójne i dające się przewidzieć. Dzięki temu raczej nie boi się przyszłych zdarzeń, nawet tych niespodziewanych, ponieważ wie, że będzie w stanie przyporządkować je do czegoś, co już zna, jakoś je wyjaśnić i zrozumieć. Jednocześnie, osoba taka nie doświadcza poczucia informacyjnego i znaczeniowego chaosu w swoim życiu, bowiem posiada zdolność, właśnie, rozumienia swojego otoczenia i wszystkiego, co się w nim dzieje.

            Kolejny aspekt, poczucie zaradności, wynika z przekonania danej jednostki, iż będzie ona w stanie sprostać potencjalnym trudnościom i podejmie działania, oraz skorzysta z wszelkich dostępnych środków i zasobów. Mówimy tutaj zarówno o zasobach posiadanych przez samego siebie, jak i przez innych ludzi, którym dana osoba ufa i na których może liczyć. Podstawą jest jednak ,,dostrzeżenie”, iż posiadamy wszelkie narzędzia i możliwości, by sobie poradzić. Człowiek z poczuciem zaradności nie ma przekonania, iż los traktuje go niesprawiedliwie, bowiem jest świadomy tego, jakie jego życie daje mu możliwości, oraz co on sam może z tym życiem zrobić.

            Poczucie sensowności związane jest z kolei z nadawaniem sensu doświadczeniom i podejmowaniem nowych wyzwań. Życie jawi się takiej osobie jako sensowne, a wszelkie problemy i wyzwania nie stanowią dla niej ciężaru, którym wolałaby się nie obarczać. Wręcz przeciwnie – postrzega je ona jako warte jej wysiłku i zaangażowania w to, by sobie z nimi poradzić, by godnie przez nie przejść, znajdując w nich swój własny sens.

Jak wynika z badań, poczucie koherencji wpływa na nasze życie na szereg różnych sposobów. Przykładowo, wysoki poziom poczucia koherencji znacząco wpływa na zmniejszenie poziomu odczuwanego stresu, jak również łagodzi negatywne konsekwencje odczuwanego stresu. Możliwe jest to z uwagi na fakt, iż koherencja daje nam znacznie lepsze narzędzia i zasoby do radzenia sobie ze stresem, motywując nas do koncentracji i zaangażowania na rzecz rozwiązywania problemów. Ponadto, koherencja istotnie statystycznie, dodatnio koreluje z zadowoleniem z życia, dobrym samopoczuciem, trwałością i jakością związków, samooceną oraz ujemnie – z niepokojem, czy ogólnym nasileniem objawów psychosomatycznych.

Uwarunkowania poczucia koherencji

Według Antonovsky’ego, poziom poczucia koherencji zależy od ,,prototypowych wzorców doświadczeń życiowych” już od początków naszego życia. I tak, do wykształcenia się poczucia zrozumiałości konieczne są doświadczenia życiowe charakteryzujące się spójnością, dając nam możliwości percypowania aktualnych i przyszłych informacji jako spójnych i zrozumiałych. Z kolei wysokie poczucie zaradności (czy też sterowalności) możliwe jest dzięki ,,właściwej równowadze obciążeń”, czyli swoistą równowagą między przeciążeniem, nadmiarem bodźców i zadań, i niedociążeniem, czyli brakiem bodźców i wyzwań. Ostatni element koherencji, poczucie sensowności, zawdzięczać możemy między innymi naszym rodzicom i środowisku rodzinnemu – służą mu wszelkie komunikaty o ważności i wartości dziecka. Warunkiem jest również (choć to już w późniejszych etapach życia) współudział i wpływ na ważne decyzje, dotyczące działań cenionych przez społeczeństwo i osoby dla nas ważne i w jakiś sposób znaczące. Ogólnemu rozwojowi silnego poczucia koherencji sprzyja również dobre funkcjonowanie rodziny (skuteczne strategie radzenia sobie z przeciwnościami losu oraz koherencja całego systemu rodzinnego), choć tutaj relacja tych dwóch zmiennych jest dwustronna, gdyż wpływają one na siebie wzajemnie.