Temat społecznych motywów warto zacząć od krótkiego wyjaśnienia, czym jest sam motyw, oraz jaka jest różnica między motywem, a celem. Motyw jest czasem uświadomionym, a czasem w pełni automatycznym i niezależnym od nas, procesem, który nadaje ludzkiemu zachowaniu określony kierunek i energię. Motywy służą realizacji celów, a więc pewnych wyobrażonych, pożądanych przez nas stanów rzeczy, które to – po ich zrealizowaniu – zaspokajają same motywy i wyłączają je. Mamy więc tutaj stały schemat, zaspokajający nasze potrzeby – motyw, który prowadzi nas do realizacji celów, które prowadzą do wyłączenia motywu. Przechodząc do samego tematu: u źródła wszelkich ludzkich zachowań społecznych leżą cztery główne motywy: przynależności, sprawczości, poznania i samooceny.

 Motyw przynależności społecznej

 Motyw ten dotyczy ogólnej potrzeby przynależności do grupy. Związanych jest z nim wiele zachowań i tendencji, takich jak to, że ludzie żyją raczej w grupach społecznych, aniżeli samotnie, że potrafią przedłożyć interes własnej grupy nad interes grup obcych, a nawet ponad własny interes, że rozróżniają stopień pokrewieństwa (preferując spokrewnionych członków grupy), czy też tworzą bezinteresowne więzi społeczne i bliskie związki. Ludzie uczestniczą w życiu społecznym, gdyż mają z tego tytułu szereg korzyści, z których najważniejsze to otrzymywane w ten sposób wsparcie społeczne (zasoby psychiczne lub materialne służące radzeniu sobie ze stresem) oraz integracja społeczna, a więc uczestnictwo w szerokiej sieci kontaktów społecznych, dające poczucie wspólnoty i możliwość odgrywania społecznych ról i realizowania tego niezmiernie ważnego aspektu tożsamości.

Sytuacja nierealizowania motywu przynależności, a więc odrzucenie społeczne, wiąże się z kolei z szeregiem negatywnych konsekwencji. Do skutków odrzucenia społecznego, po pierwsze, zaliczamy silne poczucie osamotnienia, zagrożenia oraz poczucie bezsensu, które znacząco wpływa na obniżenie jakości całego naszego funkcjonowania. Sytuacja wykluczenia i społecznej izolacji to bolesne doświadczenie – i do dosłownie! Okazuje się, że prowadzi do aktywacji tych samych ośrodków mózgu, które odpowiedzialne są za ból fizyczny. Oprócz tego, obserwowany jest także spadek sprawności logicznego myślenia i rozumowania, jak również emocjonalne odrętwienie.

 Motyw sprawczości

 Sprawczość, a więc kompetencja i kontrola, to kolejny motor napędowy dużej ilości naszych zachowań. Motyw ten objawia się dążeniem do kontroli nad biegiem wydarzeń, do dominacji, mistrzostwa i do nabywania kompetencji służących realizacji celów. Kontrola jest dla nas na tyle istotna, że najczęściej przeceniamy swój faktyczny wpływ na zdarzenia (co nazywamy złudzeniem kontroli). Poczucie kontroli może być ulokowane wewnątrz nas (co nazywamy wewnętrznym poczuciem kontroli, a więc sytuacją, gdy czujemy, że to my jesteśmy kowalami własnego losu) lub poza nami (analogicznie, mamy tu do czynienia z zewnętrznym poczuciem kontroli, gdy wpływ na nasze życie przypisujemy w większym stopniu przypadkowi, losowi, Bogu itp.).

Deprywacja poczucia sprawczości po pierwsze, wiąże się z silnymi, negatywnymi emocjami i próbami odzyskania kontroli (zwłaszcza w przypadku niespodziewanego i krótkotrwałego braku kontroli). Z kolei w przypadku utrwalenia się naszego przekonania o tym, że niezależnie od tego, co byśmy zrobili, nie mamy i nie będziemy mieć kontroli i wpływu na własne życie, możemy mówić o zjawisku wyuczonej bezradności, związanej z deficytami motywacyjnymi, poznawczymi i emocjonalnymi.

 Motyw poznania

 Kolejny, główny motyw naszych społecznych zachowań dotyczy tendencji do poznawania świata i zdobywania wiedzy o świecie zewnętrznym i innych ludziach. Istnieje kilka powodów, dla których ludzie dążą do poznawania świata: poznawanie samo w sobie stanowi przyjemną nagrodę, wiedza jest nam również niezbędna do podejmowania decyzji i wydawania opinii na temat świata. Oprócz tego, myślenie i formułowanie wniosków wydaje się konieczne do uzyskiwania poczucia sensu własnych działań i całej swojej egzystencji.

Motyw poznania objawia się w swojej najbardziej ekstremalnej formie w zjawisku zwanym potrzebą domknięcia poznawczego. Prowadzi on do potrzeby jak najszybszego uzyskiwania informacji i wyciągnięcia jakichkolwiek wniosków na temat rzeczywistości. Charakterystycznym zachowaniem dla osób z nasiloną potrzebą poznawczego domknięcia jest więc pospieszne chwytanie informacji (pierwszych, jakie napłynęły, by na nich oprzeć cały obraz sytuacji) oraz tendencja do zamrażania swoich przekonań i przyjmowania przekonań podzielanych przez większość osób (poznawczy konformizm).

 Motyw samooceny

 Ostatni z motywów, nieustannie wpływający na nasze działania, związany jest z naszą wrodzoną tendencją do podtrzymywania i zwiększania swojej samooceny i poczucia własnej wartości oraz wartości grupy społecznej, do której się należy. Motyw ten realizujemy poprzez ciągłe osiągnięcia i rozwój, autoafirmację i autoprezentację przed innymi osobami, co prowadzi do pozytywnych emocji, poczucia bezpieczeństwa i sensu. Obserwujemy zwiększoną aktywizację motywu samooceny zwłaszcza w sytuacjach zagrożenia wartości i ważności własnej osoby lub grupy (np. w sytuacji porażki).

 Podsumowanie

 Motywy społeczne są powszechne – występują zarówno u wszystkich ludzi jak i we wszystkich grupach i kulturach. Wydają się one dominować jak nad innymi motywami i włączać się pod nieobecność naszych świadomych zamiarów. Ich realizacja odwdzięcza się jednostce w dobrostanie i poprawnym funkcjonowaniu psychicznym i zdrowotnym. Z kolei ich deprywacja skutkuje lawiną negatywnych konsekwencji, takich jak samotność, bezradność, niezrozumienie, depresja, zagrożenie czy ogólne poczucie bezsensu.