Logoterapia Victora Frankla – czego psychologia egzystencjalna uczy nas o sensie życia ?
Psychologia egzystencjalna była niezwykle przełomowym kierunkiem w myśleniu o naturze i psychice człowieka. Za centralne pojęcie przyjęła fenomenologię, a więc koncentrację na opisie subiektywnych spostrzeżeń człowieka, pochodzących bezpośrednio z jego doświadczenia, starając się zrozumieć, odkrywać zjawiska psychologiczne tak, jak ujawniają się one w bezpośrednim postrzeganiu podmiotu. W tym ujęciu psychologia kładzie nacisk na pojęcia takie jak: bycie w świecie, sposób egzystencji, sens życia, wolność, odpowiedzialność czy transcendencja. Prowadziło to do upodmiotowienia człowieka, uwolnienia go od pierwotnych uwarunkowań, poprzez zdecydowane ograniczenie roli nieświadomości, popędów, archetypów, instynktów itp. Psychologia egzystencjalna w symboliczny sposób uwolniła człowieka, dając mu odpowiedzialność za własną egzystencję i przypisując mu w pełni świadome autorstwo swoich działań i kierunków jego życia. Dała mu również możliwość przekraczania swoich ograniczeń, na drodze transcendencji i transgresji, zgodnego z projektem świata wartości danej osoby, co pozwolić miało na urzeczywistnianie pełni swoich możliwości.
Logoterapia – najważniejszy jest sens
Jak twierdził jeden z najbardziej znanych psychiatrów i psychoterapeutą zajmujący się zagadnieniami sensu życia, Victor Frankl (autor ,,Człowieka w poszukiwaniu sensu”), to właśnie sens jest najważniejszym motywem w życiu każdego człowieka. Frankl, w swojej logoterapii (metody psychoterapeutycznej i kierunku badawczego, ukierunkowanego na rozważania nad sensem życia), sprzeciwiał się redukcjonistycznemu spojrzeniu na człowieka, podkreślając, iż istota ludzka składa się nie tylko z wymiaru fizjologicznego, biologicznego i psychologicznego, ale również wymiaru duchowego. Owy duchowy wymiar naszej egzystencji prowadzić może do życia autentycznego, do wzniesienia się ponad nasze biologiczne uwarunkowania, do stania się w pełni człowiekiem. Jak mawiał bowiem Frankl ,,człowiekiem się nie jest, człowiekiem się staje” oraz ,,życie zostało nam zadane, a nie dane”. Oba cytaty w skrótowy, choć w jakiś sposób kompletny sposób oddają jego spojrzenie na człowieka i postulowaną przez niego filozofię życia.
Czym jest sens życia?
Sens życia jest wyjątkowym, indywidualnym celem, procesem stawania się, związanym z poczuciem znaczenia, satysfakcji, zrozumienia, poczuciem jedności i przynależności. Dążenie do znalezienia sensu swojej egzystencji jest podstawową potrzebą człowieka, leżącą u podłoża jego człowieczeństwa. W odróżnieniu od wcześniejszych koncepcji, które upatrywały źródeł motywacji człowieka w uzyskiwaniu przyjemności (Freud) lub poczucia mocy i wielkości (Adler), Frankl sformułował koncepcję woli sensu, jako podstawowego motywatora człowieka. Ów sens życia nie jest sensem ogólnym, wspólnym dla wszystkich jednostek (taki sens, Frankl nazwał nadsensem, określając go jako niedostępnego dla naszego postrzegania). Zamiast tego, austriacki psychoterapeuta nakłania nas do poszukiwania swojego własnego, indywidualnego, unikatowego dla nas sensu, swoich własnych znaczeń i wartości, za pomocą których możemy realizować sens życia w sobie tylko znany sposób. Sens życia możemy zdaniem Frankla odnaleźć na trzy sposoby: poprzez twórczą pracę, głębokie relacje z innymi oraz przez znoszenie swojego cierpienia. Podkreślał on rolę miłości, jako jedynej, pełnej drogi do zrozumienia drugiego człowieka, do uświadomienia sobie i innym tego, kim jesteśmy, kim możemy i kim powinniśmy być, jak również rolę cierpienia, które może przestać być cierpieniem, które może stać się czymś znacznie więcej, jeśli nada mu sie sens. Nazywamy to transcendencją, a więc swoistym wzniesieniem się, przeciwstawieniem się swojemu organizmowi i podstawowym uwarunkowaniom , a nawet chorobie i cierpieniu.
Podstawowe atrybuty ludzkiego istnienia według założeń logoterapii to duchowość, odpowiedzialność i wolność. Odnalezienie sensu i wiążące się z tym poczuciem sensu życia oznacza przyjęcie odpowiedzialności za siebie i za realizowane wartości, cele i zadania. Równocześnie, Frankl za wysoce błędne uważał przekonania, że życie szczęśliwe, to życie spokojne, pozbawione jakichkolwiek napięć. Wręcz przeciwnie – to wewnętrzne napięcia, walka, dążenie do osiągania wartościowych celów, wznoszenie się ponad obecną egzystencję – to wszystko świadczy o naszym zdrowiu psychicznym i prowadzi nas drogą sensu życia. Nasze działania nie mają prowadzić do prostego rozładowywania napięć i zaspokajania potrzeb – mają one nas zbliżać do wypełnienia naszego unikatowego sensu.
Brak sensu życia – nerwica noogenna
W przypadku braku realizacji naszych wartości i odejścia do wypełniania sensu życia, nasze życie koncentruje się na realizacji zadań drugorzędnych, które nie odzwierciedlają naszej prawdziwej natury, nie są autentyczne i zgodne z nami. Pojawiają się utrata sensu życia, ucieczka od życia, skłonności do cynizmu i zgorzknienie, poczucie znudzenia i braku określonego kierunku, jak również bierność i zanik poczucia odpowiedzialności za własną egzystencję. Victor Frankl ów stan określił mianem nerwicy noogennej, a do jej najważniejszych objawów zaliczał ponadto: