Zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży są zjawiskiem powszechniejszym, niż mogłoby się nam wydawać. Badania przesiewowe przeprowadzone wśród osiemnastolatków wskazują, że około 20% z nich ma za sobą przynajmniej jeden epizod depresyjny. Jedno z badań przeprowadzonych w polskich szkołach średnich wykazało, że aż ⅔ spośród przebadanych osób doświadczyło stanów typowych dla ciężkiej depresji. Zgadza się to z analizami badawczymi z ostatnich lat, wskazującymi na znaczny wzrost zachorowalności dzieci i młodzieży na depresję, jak również na coraz wcześniejsze występowanie pierwszych epizodów depresji. Istotny jest również fakt, że problem ten częściej dotyka dziewcząt, niż chłopców, zarówno przy depresji ciężkiej jak i umiarkowanej.

Jak rozpoznać depresję u nastolatków?

Rozpoczynającą się depresję, określaną jako łagodną, możemy rozpoznać już po pojedynczych objawach, takich jak zmęczenie, zniechęcenie, stopniowe pogarszanie się snu i apetytu, pojawiających się w pojedynczych epizodach, które jednak mogą zwiastować kolejne nawroty, pogarszanie i przedłużanie się chorobowego stanu.

Depresja umiarkowana wiąże się najczęściej z objawami takimi jak utrata zainteresowań i brak motywacji do jakichkolwiek aktywności, trudności w przeżywaniu przyjemności, czy zwiększona męczliwość. Depresja ciężka, nazywana inaczej głęboką, związana jest przede wszystkim z długo utrzymującym się poczuciem bezwartościowości, niską samooceną, poczuciem winy oraz myślami samobójczymi. Charakterystyczne jest również uczucie wewnętrznej ,,pustki”, dominujący smutek, zobojętnienie, spowolnienie psychoruchowe, czy też lęk. Osoby dotknięte depresją skarżą się także na zaburzenia lub brak snu, co jest bardzo częstym zjawiskiem wśród adolescentów. Depresja w tym okresie ma często przewlekły i nawracający charakter. Co więcej, pomimo pozornego ustąpienia większych zaburzeń nastroju, wiele objawów takich jak niepokój, zaburzenia uwagi, poczucie winy, czy myśli o śmierci, może utrzymywać się jeszcze bardzo długo.

Depresja pogarsza funkcjonowanie młodego człowieka na wielu obszarach jego życia. Dzieci i młodzież dotknięte tym problemem mają słabsze wyniki w nauce, jak również trudności w kontaktach zarówno z domownikami, jak i swoimi szkolnymi rówieśnikami. Ponadto, depresja jest najczęstszym zaburzeniem psychicznym, z jakim mamy do czynienia u młodzieży podejmującej próby samobójcze. Jak pokazało jedno z badań, przeprowadzonych w Regionalnym Ośrodku Toksykologii Klinicznej w Lublinie, na osobach w wieku 14-18 lat, którzy mieli za sobą przynajmniej jedną próbę samobójczą, ciężka depresja występowała u prawie 60% badanych. Inne badania mówią o jeszcze większej powszechności, sięgającej nawet 80%.

          Występowanie depresji w okresie młodzieńczym znacznie zwiększa również prawdopodobieństwo wystąpienia tego, jak i innych zaburzeń psychicznych w dorosłości. Inne konsekwencje, jakie mogą wystąpić dopiero w późniejszym czasie, to zwiększone ryzyko samobójstwa, nadużywania substancji psychoaktywnych, gorsze funkcjonowanie w pracy czy ogólne trudności interpersonalne.

Skąd bierze się depresja?

Rozwój depresji dziecięcej warunkowany jest przez szereg czynników, od podatności genetycznej na zaburzenia nastroju, przez osobiste zasoby, słabą regulację emocji czy nabyte, nieskuteczne sposoby radzenia sobie i rozwiązywania problemów, aż po czynniki środowiskowe, takie jak izolacja od rówieśników, czy trudności w szkole. Najistotniejszy wpływ na wystąpienie depresji ma jednak środowisko rodzinne, w którym wychowuje się dorastający człowiek. Ryzyko depresji znacznie zwiększa się, jeżeli dom rodzinny pozbawiony jest miłości, równocześnie będąc pełnym przemocy i emocjonalnego chłodu, gdy wychowujące się w nim dzieci czują się odtrącone przez rodziców, nie otrzymują od nich wystarczającego wsparcia emocjonalnego, czy też są przez nich nadmiernie krytykowane i kontrolowane. Jak wynika z badania HBSC z lat 2017-2018, w którym zadano piętnastolatkom pytanie o to, czy odczuwają duże wsparcie od swojej rodziny, twierdząco odpowiedziało niecałe 50% z nich, co uplasowało Polskę na trzecim od końca miejscu, spośród kilkudziesięciu przebadanych państw. Życie w takim środowisku zdecydowanie przyczynia się do wykształcenia dwóch, dominujących w depresji, dysfunkcjonalnych przekonań: jedno o tym, że jest bezradnym i niewiele można zrobić, by zmienić swoje życie, oraz drugie – o tym, że nie zasługuje się na miłość.

Co w tym wszystkim powinno zwrócić naszą szczególną uwagę? Powszechny brak wiedzy i edukacji nie tylko wśród rodziców, ale również wśród młodych, których tak silnie dotyczy problem depresji. Jak donosi jedno z badań, zaledwie jeden na trzech uczniów posiada elementarną wiedzę, pozwalająca na rozpoznanie objawów depresji u siebie, lub kogoś w jego otoczeniu.

Dzieci i młodzież to bardzo wrażliwa grupa, przechodząca przez najczęściej trudny, burzliwy okres rozwojowy, w którym stykają się z zupełnie innymi problemami niż dorośli. Każdy z nas przechodził przez ten czas, stąd tak konieczna jest nasza wyrozumiałość. Kluczowe jest również udzielanie wsparcia, niebagatelizowanie nawet pojedynczych symptomów depresji, edukowanie, ale też otwartość na profesjonalną pomoc w sytuacji, gdy dziecko czy nastolatek nie radzi sobie z problemami.