Bullying – czym jest i jakie może mieć psychologiczne konsekwencje?

Bullying, czyli inaczej, znęcanie się, to problem powszechniejszy, niż może nam się wydawać. W szkolnych wspomnieniach bardzo wielu z nas znajduje się zapewne ta jedna, może kilka osób z naszej klasy, które były prześladowane. Tymczasem, zgodnie z danymi UNICEF za rok 2018, połowa wszystkich uczniów na świecie, w wieku 13-15 lat, deklaruje, że w którymś momencie swojej edukacji doświadczyła przemocy ze strony swoich szkolnych rówieśników. Z bullyingiem można spotkać się w niemal każdej szkole, badania sugerują, że najwyższy odsetek znęcania się dotyczy uczniów szkół podstawowych.

Jeżeli chodzi o to, czym dokładnie jest bullying, to określany jest on jako narażenie danej osoby na negatywne działania ze strony jednej lub większej liczby osób, przy czym są to działania wielokrotne, stałe, często nasilające się z biegiem czasu. Negatywne działania to inaczej zakłócanie lub zagrażanie bezpieczeństwu i zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, zagrażanie własności lub akceptacji społecznej osoby narażonej na bullying.

Czym się różni bullying od agresji szkolnej?

Tym, co odróżnia bullying od zwykłej agresji szkolnej, to przede wszystkim:

• Powtarzalność – by można było mówić o bullyingu, doświadczane przez ofiarę akty agresji muszą się powtarzać, muszą być wielokrotne (najczęściej dzieje się to 2-3 razy w tygodniu),
• Nierównowaga sił – sprawca jest silniejszy od ofiary, ofiara nie ma możliwości i szansy, by się obronić, sprawcy często działają w grupie,
• Intencjonalność – sprawcy działają celowo – ich celem jest czyjaś krzywda i cierpienie;

Rodzaje bullyingu

Nadużycia i znęcanie się klasyfikowane jako bullying mogą składać się z różnych komponentów i przybierać różne formy: emocjonalne, werbalne i fizyczne. bullying emocjonalny (inaczej relacyjny lub społeczny) – przybiera formę wykluczenia społecznego, izolacji czy emocjonalnej manipulacji

• bullying fizyczny – występuje, gdy ofiara jest bita, uderzana, szarpana itp. – agresja skierowana jest głównie na jej ciało oraz na jej własność osobistą
• bullying werbalny – to dokuczanie, wyzwiska i nadużycia werbalne
• cyberbullying – to wszelkie nadużycia realizowane głównie w internecie i na portalach społecznościowych;

Formy agresji zmieniają się z wiekiem – u dzieci najmłodszych, ze szkół podstawowych, występuje przewaga bullyingu fizycznego, z wiekiem natomiast rośnie ilość agresji emocjonalnej i relacyjnej.

Konsekwencje krótkoterminowe…

            Jeżeli chodzi o konsekwencje bullyingu, może on być realną przyczyną zaburzeń i problemów psychicznych u dzieci szkolnych. Jak wynika z badań przeprowadzonych przez Mynarda i Josepha w 1997 roku, dzieci prześladowane wykazywały większe nasilenie na skali neurotyzmu i psychotyzmu w porównaniu do dzieci, które nie były prześladowane. Świadczy to o integralnym wpływie bullyingu na zmiany osobowości, nawet w krótkiej perspektywie czasowej. Zmienia się także samopostrzeganie ofiar bullyingu – bardzo często widzą one siebie jako nieatrakcyjne, mało inteligentne, niewiele znaczące i ogólnie przegrane. Wyróżniamy także szereg innych konsekwencji:

• objawy nadpobudliwości, niepokoju i nieuwagi
• zwiększone ryzyko wystąpienia objawów psychosomatycznych
• niższy poziom osiągnięć akademickich i ogólne, słabsze funkcjonowanie w życiu codziennym
• większe poczucie osamotnienia i odrzucenia, co wpływa na niższe poczucie jakości życia jako całości
• trudności z zasypianiem, koszmary, większa lękliwość
• częstsze wybuchy przemocy oraz zwiększone prawdopodobieństwo próby samobójczej
• dalsze zachowania antyspołeczne, takie jak nadużywanie alkoholu i innych substancji psychoaktywnych

…i długoterminowe dla ofiary bullyingu

Bullying nie skutkuje jedynie zmianami teraźniejszymi i doraźnymi, a może mieć poważne konsekwencje długofalowe, także w życiu dorosłym. Ofiary szkolnego bullyingu znacznie częściej zapadały na depresję, jak również musiały mierzyć się z objawami psychotycznymi, niską samooceną i niższą satysfakcją z relacji w życiu dorosłym. Problemy relacyjne dotyczą zwłaszcza mężczyzn, mogą oni również nadużywać alkoholu i narkotyków, z kolei kobiety częściej cierpią na zaburzenia odżywiania. Ofiary bullyingu w dorosłym życiu wykazują objawy podobne do zespołu stresu pourazowego, takie jak zwiększony poziom lęku, wycofanie z relacji, odizolowanie, lęk i problemy poznawcze. Świat jawi im się jako niebezpieczne miejsce, w którym zawsze trzeba mieć się na baczności – wiąże się to z dużą ilością stale towarzyszącego stresu i napięcia. Dorośli, którzy byli prześladowani jako nastolatkowie, nawykowo wycofują się z sytuacji społecznych, przez co brak im możliwości uczenia się rozwojowych umiejętności społecznych, co tylko potęguje dalszą izolację i wycofanie z życia społecznego i relacji. Długoterminowe zmiany dotyczą także obrazu samych siebie – mija wiele lat, zanim osoby doświadczające bullyingu odbudują zdolność do postrzegania siebie jako osoby skutecznej, zdolnej i atrakcyjnej, która może być częścią jakiejkolwiek społeczności.

Kluczową kwestią dla dzieci padających ofiarą bullyingu, która minimalizuje jego negatywne konsekwencje, jest pozytywne wsparcie ze strony rodziców i nauczycieli. Dzieci muszą doświadczać partnerskich relacji między nauczycielami, uczniami, pracownikami szkoły i wszystkimi członkami społeczności. Zagrożona młodzież powinna być uczona rozwiązywania swoich problemów, umiejętności społecznych, empatii, czy w końcu – sięgania po pomoc i wsparcie. Każda szkoła, przy czynnym udziale rodziców, powinna tworzyć środowisko szacunku i godności, koncentrując się na skutecznym rozwiązywaniu problemów i konfliktów (pewna doza uwagi powinna być także poświęcona napastnikom), oraz szerzeniu świadomości na temat skali i konsekwencji zjawiska bullyingu.