Cielesność – czym jest Ja cielesne ?

Ciało dla każdego z nas jest bardzo ważnym elementem naszej tożsamości – wiele czasu poświęcamy na to, by o nie dbać, pielęgnować je, odpowiednio się odżywiamy, zapewniając naszemu ciału wszystko, czego potrzebuje do zachowania nas w zdrowiu. Cielesność to jednak wbrew pozorom coś więcej niż samo ciało – to nasza relacja z nim i to, jak jest przez nas postrzegane, co warunkuje nasze zdrowie nie tylko fizyczne, ale również psychiczne. Z perspektywy naukowej, cielesność to wielopoziomowe doświadczanie przez jednostkę własnego ciała, jak i wszelkie sposoby zachowywania się wobec niego. Cielesność traktowana jest jako odrębny (lecz zintegrowany z całą resztą) aspekt osobowości i naszej indywidualności – to w ciele obiawiają się wszelkie wrodzone różnice, to w nim zapisane są nasze doświadczenia i przeżycia (nie bez kozery mówi się o pamięci ciała).

Z tego powodu, badaczki Sakson-Obada oraz Mirucka (2013) wyróżniły nawet Ja cielesne, określając je tym aspektem osobowości, które odpowiada za opracowywanie w naszej psychice doświadczeń cielesnych. Obejmuje ono trzy wymiary: funkcje cielesne (takie jak percepcja, interpretacja i regulacja), psychiczne reprezentacje ciała oraz poczucie cielesnej tożsamości.

• Funkcje organizujące doświadczenia rozumiemy jako odbiór bodźców płynących zarówno z wnętrza ciała, jak i z jego powierzchni, integrowanie tych doznań w jedno, spójne przeżycie, interpretacja tych doznań jako emocji lub potrzeb (oraz odróżnianie jednych od drugich) jak również regulowanie własnych stanów
• Reprezentacja siebie cielesnego składa się ze schematu ciała, wizerunku (obrazu ciała), wszelkich wzorców doznań, emocji i potrzeb oraz ich regulacji, jak również naszej postawy wobec ciała i ocena swojego wyglądu oraz sprawności fizycznej.
• Poczucie tożsamości cielesnej, to poczucie bycia żywym ciałem, integralności ciała, wewnętrzna spójność, poczucie odrębności od innych ciał (wyraźne granice) oraz jego akceptacja.

Badaczki określiły również, czym charakteryzuje się silne Ja cielesne – otóż wszystkie jego funkcje działają prawidłowo, a więc jesteśmy w stanie odczuwać wszelkie zmiany zachodzące w naszym ciele, rozumieć je oraz odpowiednio sobie z nimi radzić i regulować stan naszego ciała. Ponadto, silne Ja cielesne stanowi o poczuciu naszego cielesnego istnienia, wyraźnych granic ciała, jego spójności i realności. Ja cielesne kształtowane jest w sposób złożony, na drodze zarówno wrażeń zmysłowych oraz tych płynących z doznawania wewnętrznego (propriocepcji), jak i doświadczeń emocjonalnych, poziomu odczuwanego stresu, wszelkich urazów, doświadczeń interpersonalnych i oraz społeczno-kulturowych.

Ponadto, spośród różnych reprezentacji naszego ciała (a więc punkt 2. z modelu Ja cielesnego), należy wyróżnić kilka jej rodzajów:

• Schemat ciała (Body Schema) – to podstawowa struktura neuronalna, odpowiadająca za nieświadomą regulację zachowań ciała (ruch, postawa). Składają się na niego wrażenia proprioceptywne, interoceptywne, oraz zmysłu dotyku integrowanego w złożone mapy somatosensoryczne. Dzięki schematowi ciała możemy monitorować aktualne położenie ciała w przestrzeni, zapewnia nam ono również owe poczucie ,,integralności ciała”, ,,własności ciała” jak również skoordynowane ruchy. Jak podaje Mirucka (2018) schemat ciała jest nieświadomy, częściowo wrodzony oraz kształtowany w bardzo wczesnym okresie prenatalnym i rozwijany na przestrzeni całego życia.
• Obraz ciała (Body Image) to zapamiętane przez nas wrażenia zmysłowe, oraz wyobrażenia i opisy własnego ciała, jak również znaczenia nadawane poszczególnym częściom ciała. To w obrazie ciała znajdują się szacowane przez nas wielkości, proporcje, stan i wygląd własnego ciała, z niego również wynikają wszelkie aktywności skierowane na utrzymywanie lub osiąganie pożądanego przez nas wizerunku (ubiór, makijaż itp.). Zgodnie z badaniami Miruckiej (2018) obraz ciała jest więc w dużym stopniu świadomy, dotyczy posiadania określonych przekonań oraz emocjonalnego stosunku wobec ciała, zależny jest w głównej mierze od interpersonalnego oraz społeczno-kulturowego doświadczenia choć ulega znacznym modyfikacjom w okresach znaczących zmian w wyglądzie zewnętrznym (np. okres dojrzewania).
• Poczucie ciała: reprezentacja doznań płynących z ciała

Poczucie ciała to inaczej świadomość doznań płynących z wnętrza ciała. Dzięki niej możemy kierować uwagę na zarówno te istotne, jak i subtelne, doznania cielesne, jak i ogólnie regulować nasze emocje i stany fizyczne oraz rozpoznawać fizjologiczne potrzeby. Poczucie ciała stanowi również o reprezentacji granic ciała, warunkującego poczucie odrębności psychicznej i komfortu odczuwanego w fizycznym kontakcie.

• Postawa wobec własnego ciała to nasze indywidualne nastawienie i przekonania dotyczące własnego ciała – jego poziomu atrakcyjności, kondycji organizmu oraz znaczenia nadawanego poszczególnym jego częściom i wynikające z tego zachowania i nawyki dotyczące zdrowia czy urody, ewentualna troska o nie, lub odczuwana do niego niechęć. Postawa wynika ze złożonej oceny ciała – wyglądu, sprawności, zdrowia, wagi itp.