Ciąża i macierzyństwo to niezwykły czas w życiu każdej pary. Mimo, iż każda z matek przeżywa ten okres na swój sposób, jedno jest pewne – po narodzinach dziecka wszystko się zmienia, a dotychczasowy porządek życia staje na głowie. Dla wielu kobiet jest to wspaniałe i wyczekiwane przeżycie, jednak równie wiele z nich przeżywa smutek i rozczarowanie nową sytuacją, do której nie są w stanie się zaadaptować. Rola matki wiąże się przecież z licznymi wymaganiami społecznymi i presją, którym trudno jest sprostać, rewolucją w obrazie i postrzeganiu samej siebie, jak również możliwymi dodatkowymi problemami, takimi jak trudności zdrowotne urodzonego dziecka, komplikacje poporodowe czy brak wsparcia najbliższych. Wiele kobiet postrzega ciążę jako koniec własnej niezależności i obarczenie nową, ogromną odpowiedzialnością, na którą nie czują się gotowe. To wszystko może prowadzić do rozwoju depresji poporodowej.
Ważne rozróżnienie – depresja poporodowa a baby blues
Na początku warto odróżnić depresję poporodową od znacznie powszechniejszego zjawiska, jakim jest baby blues syndrome, czyli tzw. smutek okołoporodowy. Dotyka on ok. 80% kobiet (jest więc czymś bardzo typowym, nie wymaga specjalistycznego leczenia) po kilku dniach od porodu, znikając po mniej więcej 2 tygodniach.
Depresja poporodowa dotyczy z kolei od 10 do nawet 20% matek, i jest stanem znacznie poważniejszym. Zaburzenie to rozpoznaje się najczęściej w ciągu 4-6 tygodni od urodzenia dziecka, choć według niektórych badaczy może się ono ujawnić nawet po 3 miesiącach. Jeżeli chodzi o czas trwania, jest on bardzo indywidualny, może wynosić bowiem od kilku tygodni, do kilku miesięcy, a nawet roku. Wszystko zależy od okoliczności, momentu oraz rodzaju pomocy, którą otrzyma matka, jak również osobowych predyspozycji do zapadalności na depresję.
Objawy depresji poporodowej nie różnią się w sposób znaczny od objawów epizodu dużej (czy też ciężkiej) depresji (takich jak zdecydowanie obniżony nastrój, zaniżona samoocena, płaczliwość, trudności w podejmowaniu decyzji, brak energii i chroniczne zmęczenie, porzucenie wszelkich aktywności, problemy ze snem), znacząco różnią się jednak okoliczności.
Charakterystyczne dla depresji poporodowej jest poczucie nieodpowiedzialności, niemożności poradzenia sobie i sprostania nowej sytuacji, przekonania o braku predyspozycji do bycia matką, a także zwiększona drażliwość. Występują również objawy sprzeczne, takie jak z jednej strony, nieadekwatny lęk o życie i zdrowie dziecka, z drugiej zaś – irytacja, wrogość i zachowania agresywne w stosunku do dziecka. Opieka nad dzieckiem wydaje się dla takiej matki pozbawionym jakiejkolwiek radości i satysfakcji, mechanicznym obowiązkiem, a zmuszanie się do interakcji z dzieckiem może tylko nasilić objawy jej własnej choroby. Umysł matki przytłoczony jest obezwładniającym poczuciem winy oraz cierpieniem, przy dominującym przekonaniu o byciu ,,złą, najgorszą na świecie matką”, wynikającym z poczucia niespełniania społecznych standardów przypisanych do roli matki. W żadnym razie nie powinniśmy jednak takich matek stygmatyzować, oskarżać ich o krzywdzenie czy zaniedbywanie dzieci – depresja poporodowa jest klinicznym zaburzeniem, wymagającym leczenia i pomocy psychologa i całego ich otoczenia.
Kto jest szczególnie narażony na rozwój depresji poporodowej?
Prawdopodobieństwo depresji tego typu rośnie, jeżeli kobieta odczuwała smutek okołoporodowy (baby blues syndrome). Jeżeli chodzi o czynniki osobowe, znaczną rolę odgrywa tutaj neurotyczność, a więc skłonność do odczuwania większej ilości negatywnych emocji i ogólnego napięcia. Za inne czynniki ryzyka uznaje się również wszelkie trudności w przebiegu ciąży i samego porodu, stresujące, nieprzewidziane wydarzenia w okresie prenatalnym i po porodzie, zły stan zdrowia urodzonego dziecka, odczuwany brak wsparcia, konflikty i wszelkie zakłócenia w relacji partnerskiej, czy wcześniejsze zaburzenia psychiczne, a zwłaszcza występujące przed okresem ciąży epizody depresji.
Jakie konsekwencje dla życia dziecka lub matki niesie za sobą depresja poporodowa?
Kobieta w stanie depresji nie będzie fizycznie i psychicznie zdolna do skutecznego realizowania się jako matka, ucierpią również pozostałe relacje społeczne, przede wszystkim ta z najbliższym partnerem i całą rodziną. Depresja i duża ilość stresu wpływają również negatywnie na rozwój emocjonalny niemowląt i starszych dzieci, z uwagi na utrudnione wykształcanie się łączącej je z ich matką emocjonalnej więzi. Matka, będąca w stanie depresji, może być niezdolna do empatycznego kontaktu z niemowlęciem, do odpowiedniego reagowania na jego potrzeby, wspierania w jego rozwoju, zaburzenie to sprzyja również bardziej negatywnej ocenie urodzonego dziecka. Jeżeli chodzi o długofalowe konsekwencje, dzieci matek depresyjnych odznaczają się gorszą komunikacją z rówieśnikami, słabszym zaangażowaniem w codzienne aktywności czy pojawiającym się znacząco częściej poczuciem winy lub urazy w stosunku do innych. Pozbawione są one emocjonalnego wsparcia, które tak ważne jest w pierwszych, rozwojowych etapach ich życia.
W leczeniu depresji poporodowej, przypadkach o lekkim i umiarkowanym nasileniu, bardzo pomocna jest psychoterapia. Środki farmakologiczne oraz pomoc psychiatry konieczne są z kolei w przebiegu ciężkiej depresji poporodowej. Bardzo duże znaczenie ma również wsparcie i zrozumienie ze strony rodziny i bliskich.